Het turbulente leven van een supergoochelaar
De grote Kalanag – Malte Herwig – Vertaling Davida van Dijke – Hollandsdiep – 349 blz.
De grote Kalanag of Simsalabim waren de artiestennamen van Helmut Ewald Schreiber (1903 – 1963) De hele familie was ertegen dat de jonge Helmut ging goochelen, zijn vader zijn moeder en ook de predikant van de Lutherse kerk. Het tweede gebod luidt: “Wij moeten God vrezen en liefhebben, dat wij zijn naam niet ijdel gebruiken in vloeken, eden, tovenarij, leugen en bedrog.” Wat hen betrof viel goochelen daar ook onder. Als zoon van een handelaar in stoffen was Helmut bestemd om bij zijn vader in het bedrijf te komen. De oudste zoon Otto was eerste luitenant in het keizerlijke leger. Zijn vrouw Martha was afkomstig uit een bekende handelsfamilie en nu wilde die malle Helmut goochelaar worden. Een circusfiguur, een artiest op het toneel. Hoe dacht hij daar ooit een goede boterham in te kunnen verdienen? Nee, Helmut Schreiber zou een schande voor de familie worden. Maar, zoals zo vaak bij veel tegenstand, liet Helmut zich niet tegenhouden.
Het was allemaal de schuld van oom Ewald van wie Helmut zijn tweede naam had gekregen. Toen de achtjarige Helmut met een middenoorontsteking in het ziekenhuis lag, had oom een goocheldoos aan de jongen geschonken en zo de kiem gelegd voor het idee om goochelaar te worden. Zodra hij uit het ziekenhuis was ontslagen, begon hij de goocheltrucs in het ouderlijk huis te vertonen. Hij goochelde aan het ontbijt het ei van zijn vader weg en liet het op een andere plaats weer verschijnen. Hij haalde een soeplepel uit het decolleté van zijn moeder en trok het uit de neus van de verbouwereerde huishoudster. Helmut had aanleg en ging in kranten en bladen op zoek naar bedrijven die goochelartikelen te koop aanboden. Zijn eerste voorstellingen gaf hij bij een schoolvriend thuis. De goochelkoorts had hem te pakken en hij oefende steeds meer trucs als hij maar even tijd had. Van zijn vader moest hij voor kerst een pianostuk instuderen. Hij had er geen zin in en geen tijd voor en bedacht een truc. Met behulp van een cijferstrook speelde hij Am meer van Schubert, terwijl zijn ouders in de aangrenzende kamer luisterden. Zijn vader gaf hem er twintig mark voor. Op zijn twaalfde sneed hij een gat in de mooie kastkoffer van zijn vader. Hij stopte bij een voorstelling bij zijn vriend een kostuum in de lege koffer waar even later tot verbazing van het publiek zijn vriend in dat kostuum gekleed uit tevoorschijn kwam.
Helmuts vader besloot dat er maatregelen genomen moest worden en schakelde een expert in, Moses Abraham Thorn, een van de bekendste illusionisten van die tijd om zijn zoon te overtuigen dat de goochelarij geen nastrevenswaardig beroep was. Het pakte totaal anders uit. Helmut ging in de leer bij Thorn die zijn mentor zou worden. De aanzet tot een glanzende carrière was gemaakt. Rond zijn twintigste werd hij lid van de Magische Zirkel een vereniging van amateur- en beroepsgoochelaars. Uiteindelijk werd hij de voorzitter van die vereniging en schreef het vakblad Magie vol met zijn verslagen, waarbij hij zelf als geweldenaar naar voren kwam.
De grote Kalanag, is de naam die een organisator van een goochelvoorstelling aan Schreiber gaf, omdat hij dat een spannende en mysterieuze naam vond. Kalanag is de zwarte slang in Jungle Book van Rudyard Kipling. Hij klom op tot een toonaangevende goochelaar en illusionist in de jaren twintig en dertig van de vorige eeuw. Toen de Nazi’s aan de macht kwamen, begon hij voor de kopstukken, zoals Göring en zelfs Hitler op te treden. Hij regisseerde ook films en zette zich in om de enige antisemitische musicalfilm, Robert en Bertram, van de grond te krijgen. Wat ook lukte. Kortom hij bond zich met handen en voeten aan het Nazisme.
Na de Tweede Wereldoorlog lukte het hem om te ontsnappen aan een veroordeling. Zowel Engelse als Amerikaanse onderzoekers konden vlak na de oorlog niet aantonen dat Schreiber een Nazi was geweest. Talloze vrienden en bekenden schreven ontlastende brieven en het speldje op zijn revers van de NSDAP was op foto’s zo vaag dat het niet als zodanig herkend kon worden. Hij werd gedenazificeerd. Een paar jaar na de oorlog ging Schreiber als de Grote Kalanag alweer aan het werk. Hij pakte het groots aan, wat resulteerde in een wervelende show met tientallen danseressen, geassisteerd door zijn lieftallige vrouw, Gloria. Hij reisde de hele wereld over en had overal succes. Niet alles wat hij aanpakte veranderde in goud, want toen bondskanselier Konrad Adenauer hem midden jaren vijftig, aanstelde om een nieuwe omroep op te zetten, liep dat uit op een mislukking.
Schrijver Malte Herwig is met Deutsche Gründlichkeit te werk gegaan. Hij spitte archieven door en sprak met mensen die nog met Schreiber gewerkt hadden en met goochelaars voor wie hij een groot voorbeeld is geweest. Die grondigheid levert meer dan dertig pagina’s noten op! Herwig zet Schreiber neer als een vlotte babbelaar, hij praatte zijn shows humoristisch aan elkaar, maar ook als een man die een egoïst was en geen aandacht besteedde aan zijn twee dochters. Hij was een perfectionist die niet heel aardig was voor zijn personeel. Tegen de tijd dat hij zestig jaar was, werkte hij te veel. Hij nam te weinig rust en kreeg zijn eerste hartaanval. Ondanks adviezen om zijn levensstijl aan te passen, deed hij dat niet. Op kerstavond 1960, kreeg hij zijn vierde hartaanval, die hij niet overleefde. Schreiber, de Grote Kalanag, werd op 30 december 1960 op het Pragfriedhof in Stuttgart gecremeerd. Hij ging voorgoed in rook op, maar zal altijd worden herinnerd als een van de grootste illusionisten van de twintigste eeuw. De grote Kalanag, Hitlers goochelaar, is een boeiend en uitgebreid relaas over een foute man, maar een excellente goochelaar.
