Het voorspel van Waterloo
Napoleons Nachtmerrie – Johan Op de Beeck – Uitgeverij EPO – 408 blz.
De auteur van dit boek, Johan Op de Beeck, is een Vlaams journalist die onder andere een aantal documentaires maakte voor de televisie. De laatste jaren publiceerde hij een viertal boeken over Napoleon. In het boek Napoleons nachtmerrie beschrijft hij de veldtocht van Napoleon naar Moskou. Het doel is om de Russen definitief te verslaan. Deze tocht zal uiteindelijk uitdraaien op een grote nederlaag met zware verliezen en de verbanning van Napoleon naar Elba. Het is het voorspel voor de totale nederlaag in Waterloo in 1815.
Om het verhaal levendig te maken, gebruikt de auteur een methode die veel toegepast wordt in tv-documentaires namelijk mensen aan het woord laten die nauw betrokken zijn (geweest) bij het onderwerp of gebeuren.
Concreet voor dit boek put de auteur uit de memoires van een aantal hogere gezagsdragers. Maar tegelijk last de auteur verschillende getuigenissen in van onder meer een viertal Belgische en Nederlandse soldaten die hebben meegevochten in ‘la Grande Armée’. De belangrijkste getuigenis is ongetwijfeld die van de Vlaming Joseph Abbeel. Hij schreef zelf zijn memoires neer over de veldtocht kort na de gebeurtenissen. Dat hij de veldtocht overleefde, is meer dan een wonder te noemen: kwetsuren, ziekte, ontberingen, honger, verbanning naar Siberië… Enerzijds heeft de man zijn leven te danken aan een ijzeren gestel, maar anderzijds kende hij ongelooflijk veel geluk. Door de invoering van de dienstplicht via loting werden heel wat mannen onder de wapens geroepen. Dit leidde tot oorlogstactieken waarbij ganse regimenten de vijand bestormden met heel zware verliezen tot gevolg. Deze tactiek van het ‘menselijke kanonnenvlees’, zal 100 jaar later nog verder tot in het absurde worden toegepast tijdens de Eerste Wereldoorlog.
In een boeiende inleiding schetst Op de Beeck kort het verloop van de Franse Revolutie en de machtsverhoudingen in het toenmalige Europa. In het eerste deel van het boek komt vervolgens de succesvolle strijd van Napoleon tegen de Russische tsaar in de periode 1807-1811 aan bod. De tsaar moet toegevingen doen. De eigenlijke situatie op het terrein doet Napoleon de beslissing nemen definitief af te rekenen met de Russen. In het tweede deel van het boek beschrijft Op de Beeck vervolgens de veldtocht richting Rusland. Onderweg door Polen ontstaan er reeds zware bevoorradingsproblemen. In Borodino lijden de Fransen een nederlaag. Napoleon trekt op naar Moskou maar de stad staat in brand. En als de Franse troepen de stad verlaten, valt de sneeuw. De temperatuur zakt tot – 36 °C. De Russen belagen de Franse troepen continu. Ziekte, ontberingen en honger doen de rest. Napoleon vlucht naar Parijs. Het Franse leger valt uiteen. Abbeel komt terecht in krijgsgevangenschap in Siberië en keert later terug naar Vlaanderen.
Het boek leest vrij vlot. De getuigenissen zorgen ervoor dat het verloop van de veldtocht met zijn opeenvolging van veldslagen geen ver-van-ons-bed-show wordt. We komen ook heel wat te weten over Napoleon zelf en over zijn oorlogsstrategie, hoe het eraan toeging in het Franse leger, maar hiermee is zeker niet gezegd dat het boek een doorleefd relaas is. De getuigenissen van Abbeel bijvoorbeeld vertonen weinig emoties ook al is zijn verhaal werkelijk hallucinant.
Achteraan is nog een uitgebreide bibliografie en namenregister opgenomen alsook een chronologische samenvatting van het jaar 1812. Het boek is geïllustreerd met twee katernen met kleurenillustraties. Verder zijn in het boek een aantal kaartjes opgenomen met schema’s van de positie van de legeronderdelen bij bepaalde veldslagen.
En hoe liep het verder af met Joseph Abbeel? We weten alleen nog dat hij de functie van gemeentelijke ontvanger uitoefende en stierf in 1866. Hij liet geen vrouw of kinderen achter. Hoe hij al die jaren heeft beleefd en hoe hij is omgegaan met zijn oorlogsverleden weten we helaas niet.
Kris Muylle
