“Ik had een heel gepassioneerde leraar Nederlands”
Machteld Siegmann (1972) groeide op in Krimpen aan den IJssel, als vierde in een gezin van vijf kinderen. Haar roman De kaalvreter is niet autobiografisch, maar bepaalde plekken uit haar jeugd komen in het boek terug, zoals De Zaag, een eiland in de rivier de Lek. Ze studeerde Nederlands en Cultuurgeschiedenis aan de Universiteit van Utrecht en werkt sindsdien als redacteur voor verschillende uitgeverijen. Machteld Siegmann is getrouwd, heeft drie kinderen en woont in Amstelveen.
Was je als meisje een leeskind? Wat waren in je jeugd je favoriete boeken?
In mijn herinnering las ik alles wat ik tegenkwam. Misschien ook een beetje uit verveling, want er was thuis geen televisie. Wij hadden een enorme voorraad W.G. van de Hulst-boeken, christelijke kinderboeken uit de jaren veertig, vijftig. Maar ik las ook de encyclopedieën en handboeken over gezondheid en zo van mijn ouders, en ging vaak naar de bibliotheek. Een geweldige ontdekking voor mij waren de boeken van Tonke Dragt, zoals De brief voor de koning en De zevensprong. Daarnaast was ik ook veel buiten. Waar wij woonden waren veel ‘landjes’: weilanden, een heemtuin, parkjes, en daar hingen wij veel rond. Toen ik ouder werd, ging dat buitenspelen er natuurlijk af, en bleef vooral het lezen over.
Was er op je middelbare school een leraar die enthousiast over de Nederlandse literatuur sprak?
Ik had een heel gepassioneerde leraar Nederlands. Hij schoot regelmatig vol bij het voordragen van boekfragmenten of gedichten. Het accent lag op de Romantiek, de Tachtigers, de vooroorlogse literatuur. Ik zat op een reformatorische school en met de moderne literatuur wist men zich geen raad, die werd dan ook geweerd van de leeslijst. Pas later, tijdens mijn studie Nederlands, heb ik de moderne en postmoderne literatuur echt goed leren kennen en waarderen.
Was de overgang van jeugdboeken naar volwassenliteratuur lastig voor je?
Niet dat ik me kan herinneren.
Wat waren in die tijd je favoriete schrijvers?
Frederik van Eeden, Ferdinand Bordewijk, Gerrit Achterberg, Ida Gerhard.
Weinig mensen in Nederland kunnen van het schrijven leven. Jij werkt o.a. als redacteur. Wat voor redactiewerk doe je?
Ik begeleid auteurs, ben persklaarmaker en doe momenteel de eindredactie van een wetenschappelijke bundel over levensbegin.
Je hebt Nederlands gestudeerd. Wat wilde je na je studie gaan doen? Had je toen al in je hoofd om ooit een boek te gaan schrijven?
Ik ben Nederlands gaan studeren omdat het vak me interesseerde, niet om de beroepsperspectieven. Zo heb ik ook nooit concreet gedacht: later word ik romanschrijver. Wat ik wel al vrij jong wist, was dat ik wilde schrijven, en dat ik daar heel goed in wilde worden. Hoe dat eruit zou gaan zien, daar zou ik vanzelf wel achter komen.
Vanaf mijn veertiende ben ik gedichten gaan schrijven. Dat vond ik iets magisch, een ontdekking. Ik had een vrij stormachtige pubertijd en begreep mezelf vaak niet: de vrije conventies van poëzie hielpen me mezelf uit te drukken. Ik heb daarna nog lange tijd gedichten geschreven, pas in 2012 besloot ik aan een roman te beginnen. Vervolgens duurde het nog een paar jaar voor ik echt mijn eigen stem had gevonden, mijn eigen stijl – De kaalvreter is het resultaat.
Heb je nog een speciale schrijfcursus gevolgd?
Een schrijfcursus heb ik nooit gevolgd, nee.
De Tweede Wereldoorlog en zijn gevolgen voor iemands leven is niet een heel voor de hand liggend onderwerp voor iemand van jouw generatie. Was je altijd al geïnteresseerd in die periode?
Als kind trok de oorlog me aan vanwege het avontuurlijke, het spannende, het jongensboekachtige. Nu intrigeert de oorlog me vanwege het ontwrichtende ervan en het vermogen om zaken uit te vergroten: de verhoudingen tussen mensen of groepen mensen, de dunne scheidslijn tussen goed en kwaad. Alle menselijke waarden (naastenliefde en opofferingsgezindheid, maar ook materialisme, zelfbehoud) worden uitgetest. Je ziet de omtrekken van iets als het ultieme kwaad, tegelijkertijd zijn er ook voorbeelden van mensen die uitzonderlijk waren door hun opofferingsbereidheid en hun moed.
Wat ik heftig vind, is de impact van de nazi-wetgeving op de levens van heel gewone mensen. Mensen probeerden te overleven maar wisten niet hoe, want het was heel moeilijk in te schatten waar je nu goed of slecht aan deed. Stel, je bent de Joodse ouder van een klein kind, en je dreigt te worden opgepakt. Een voorbijganger biedt aan je kind mee te nemen. Moet je je kind uit handen geven of bij je houden? Je kunt het eigenlijk niet goed doen. Dit soort situaties leidden tot heel veel begrijpelijke, maar onterechte schuldgevoelens, zoals ik in De kaalvreter laat zien.
Herinner je je nog wat het moment was waarop je wist dat dit het onderwerp voor je boek zou worden?
Ik wist dat ik over een gezin wilde schrijven, en dat er iets ontwrichtends zou plaatsvinden, iets wat alle verhoudingen op scherp zou zetten. Toen ik het boek Een gegeven leven van Anneloes Pen, las, wist ik wat het moest zijn. Hierin beschrijft zij hoe een jong onderduikmeisje, dat zich volkomen heeft gehecht aan haar pleeggezin, na de oorlog mee moet met ouders die ze niet meer herkent en waar ze niets mee te maken wil hebben.
Overigens denk ik niet dat de oorlog het belangrijkste onderwerp van mijn boek is. Ik heb het gegeven gebruikt om duidelijk te maken hoezeer jeugdtrauma’s kunnen doorwerken in het leven van een volwassene, en wat de impact is op de mensen eromheen, in dit geval Leies gezin.
De titel De kaalvreter is een beetje cryptisch. Hoe ben je op de titel gekomen? Had je dat Bijbelcitaat dat je als motto meegeeft aan je boek al meteen in je hoofd?
Niet meteen maar wel vrij snel. Ik hoorde iemand een keer het woord noemen, en toen wist ik: dit gaat de titel worden. De kaalvreter staat in het Oude Testament symbool voor verwoesting: het betreft zwermen sprinkhanen die door God gestuurd worden naar het land Israël. De vraag naar het waarom van het lijden, verbonden aan het geloof – waarom staat God dit toe? – is de vraag van mijn personages, en tevens mijn eigen vraag. Het is een vraag waar ik geen antwoord op weet. Tegelijkertijd zie ik dat kaalgevreten worden niet als enkel negatief, maar ook als een proces dat noodzakelijk kan zijn voor een goed leven: soms is het goed als er dingen van je wegvallen, dingen waarvan je meende dat ze bij je hoorden, maar die een onwaarheid bevatten, en je dus belemmeren om te groeien.
Is je hoofdpersoon Leie en haar situatie gebaseerd op een waar verhaal?
Nee, alles is fictief. Puur fictief schrijven is best lastig, maar ook ontzettend leuk: je weet nooit helemaal waar je uitkomt. Pas tegen het einde wist ik hoe het af zou lopen. Een waargebeurd verhaal navertellen zou me beperken in mijn keuzes, dat zou ik moeilijk vinden. Overigens heb ik wel veel getuigenverslagen gelezen en literatuur over wat oorlogstrauma’s met mensen doen. Leies verhaal had best werkelijk gebeurd kunnen zijn.
Ten slotte: Ben je alweer met een nieuw boek bezig en kun je het schrijven makkelijk inpassen naast je vaste werk en je gezin?
Twee jaar geleden heb ik mijn vaste baan opgezegd om me meer te kunnen richten op het schrijven. Het redactiewerk dat ik ernaast doe, nu als zzp’er, neemt niet al te veel tijd in beslag. En mijn kinderen zijn al wat ouder, die vragen weinig aandacht, vergeleken met vroeger. Mijn gezin is wel belangrijk voor me, ik werk alleen overdag, de avonden en de weekenden probeer ik vrij te houden.
En ja, natuurlijk ben ik met iets nieuws bezig! Schrijven is iets wat me meer dan ooit in de greep heeft. De roman waar ik nu aan werk heeft een heel andere insteek, speelt zich af in een andere tijd, met totaal andere personages en thema’s. Ook hier is alles fictief – ik ben heel benieuwd hoe dit verhaal zich zal ontrollen.
Vragen: Pieter Feller
