Lijkt satire, maar is het niet

Het Koninklijk Huis – Herman Koch – Ambo-Anthos – 253 blz.

Het door grootmoeder vergeten klokje, ons geschenk uit dankbaarheid aan de Amerikanen na de Tweede Wereldoorlog, voor Harry Truman. De financiële malversaties des konings grootvader, Prins Arthur, met een Duitse tankfabriek. De schimmige belangstelling van grootmoeder, Johanna, voor kwakzalverij. “Je was een beetje dom.” Dat zei de vriendin van de kroonprins tegen hem tijdens de bekendmaking van hun verloving. Een hele tijd later maakt de koning een inschattingsfout om tijdens corona met zijn gezin op herfstvakantie naar Griekenland te gaan. “… een blunder hier, een politieke uitglijder daar …”, vertelt Koch in zijn Woord vooraf, dat zijn de voornaamste, onbenullige verhalen over een koningshuis. Het onze? Nee, het betreft hier koning Hendrik. Toch hebben veel van de verhalen van Koch een min of meer innige relatie met de Oranjes. Zouden we dit boek daarom een satire kunnen noemen? In veel gevallen lijkt het daar op, totdat we dichter bij het einde van de roman komen. Daar houdt de satire met een bloederige climax op. Koch geeft ook aan niet meer met oninteressante verhaaltjes aan te komen: “De uitzondering op al die tandeloze middelmatigheid is deze roman”.

Als een donderslag bij heldere hemel kwam Het Koninklijk Huis op de markt. Werden vorige nieuwe romans van Koch luidkeels en met verve aangekondigd, ditmaal geen enkele bombarie, maar een directe confrontatie met deze nieuwe pennenvrucht. Waarom? Laten we het houden op een tussendoortje in zijn overige uitmuntende publicaties. Koch begon in het verleden met werken zonder plot. Toe hij dat later in zijn boeken wel een rol liet spelen, kreeg hij nogal eens het commentaar commercieel te willen zijn. Het Koninklijk Huis heeft geen plot: terugkeer naar het verleden? Zeker niet! Netflix bracht The Crown op het scherm. Koch produceert een Nederlandse versie op papier. Niet voor niets heeft hij de term ‘hoofdstuk’ vervangen door ‘aflevering’ – “modern koningsdrama in tien bedrijven”, vertelt de omslag. Inherent daaraan is het beter niet van een roman te spreken. Diverse verhaallijnen worden niet uitgewerkt (losse eindjes). Elke aflevering begint met een soort inleiding, waarvan je zou verwachten dat, zoals in een serie, er verteld wordt wat in de voorgaande gebeurd is.

Hoewel Koch stelt dat zijn personages verzonnen zijn, had dit boek er zonder de Oranjes niet kunnen komen. Als er dan toch iets van satire in zit, is die zeer mild: Koch leeft met zijn personages mee en is er op geen enkel moment mee bezig ze ‘af te branden’. Hij heeft plezier aan de omstandigheden en empathie met de protagonisten, die zeker op de lezer zal overslaan. Dit is mede te danken aan de stijl van de auteur: direct, eenvoudig en passend bij de inhoud. Bij heel veel scènes ligt een (dun) laagje aantrekkelijke humor over de vertelling.

Als een soort rode lijn figureert de bedenkelijke kunstschilder Joseph Bosman – “Amper en uur nadat ik een schilderij af heb, walg ik er vaak al van” – die koningin Margarita weet te ‘versieren’. Het zal blijken dat ook haar echtgenoot, koning Hendrik, niet bepaald een ‘brave Hendrik’ is. Wat echt is en wat fantasie, zowel in de realiteit als in het verhaal, is niet altijd duidelijk zoals de scène met Arthur, Johanna en Mildred. “”Wat doe je”, vroeg ze (Johanna) op ijzige toon. “Papa is moe”, antwoordde prinses Mildred. “De piloot kan niet meer zelf sturen”. “Waar ben je in godsnaam mee bezig?”, vroeg Johanna aan Arthur, maar toen realiseerde ze zich kennelijk dat Mildred nog altijd op haar vaders schoot zat. “Ga naar je kamer”, richtte ze zich tot haar dochter. “Nu meteen”.  Zo loodst Koch de lezer door de personages in dit “koningsdrama”. Hier meer voorbeelden geven van overige scènes lijkt mij niet passend, ze zijn in ruime mate te vinden als u het boek zelf leest.

Zoals bij Koch gebruikelijk, speelt hij geregeld met zijn lezers. In een aantal gevallen is hij zo wijdlopig, dat er lezers zullen zijn die zich daaraan ergeren, wat nu juist zijn bedoeling is: het doorbreken van onterechte aannames. Koch wil duidelijk laten zien dat de protagonisten ook maar mensen zijn en eigenlijk door het toeval in een andere positie zijn geraakt. Het is geen afkeuring van de monarchie, wel een vermenselijking daarvan. Als dit een bewuste tactiek is, mogen we zeker van een echte roman spreken en geen afleveringen van een soapserie. Welke richting Koch ook in gaat, het blijft fascinerend er kennis van te nemen. Een tussendoortje? Nee, een volwaardige bijdrage aan zijn oeuvre.

Kees de Kievid