Scènes uit een giftige relatie – Diana Tjin
Liefde in crisis
Laten we maar eens met de deur in huis vallen: Dit kan niet anders dan een autobiografische roman zijn. Diana Tjin is in 1961 geboren in Amsterdam. Ze is van Chinees-Surinaams-Joodse afkomst. Ze heeft Klassieke Talen gestudeerd aan de Universiteit van Amsterdam. Het is augustus 1979. Hermine van Surinaams-Chinese afkomst, heeft in augustus een date 1979 in een café met haar geliefde Berend, die ze tijdens een zomerbaantje heeft leren kennen. Zij is bijna achttien jaar en hij vijf jaar ouder. De overeenkomst tussen Hermine en Diana kan niet toevallig zijn. Later in het verhaal studeert ze eveneens Klassieke Talen. Ondanks dat Hermine tijdens die eerste date zeer duidelijk is over haar afkomst zegt Berend: “Je ziet er uit als een Chinees-Indisch meisje. Het kan niet anders dan dat je je vergist.” Dit is een voorbode van de behandeling die haar te wachten staat.
Begin van het conflict
Al snel beginnen de eerste ruzies. Maar tijdens een trip naar Parijs “beloven zij elkaar dat ze altijd bij elkaar zullen blijven, met de heerlijke zekerheid dat hun liefde elke moeilijkheid zal weten te overwinnen”. Hoe anders zal het lopen. Het begint al bij hun terugkomst in het huis van de ouders van Berend. Zijn moeder scheldt en tiert de boel bij elkaar, zeker na de inname van grote hoeveelheden alcohol. Hermine krijgt overal de schuld van en Berend ondersteund haar geen enkele keer. Erger nog: Berend blijkt eraan te meedoen. Zo krijgen ze ruzie over de verdeling van de huishoudelijke taken. Erend verwijt Hermine het nodige op luide toon: “Omdat ze niets wist in te brengen tegen die op orkaankracht uitgesproken woorden, toonde ze volgens Berend onomstotelijke zijn gelijk aan. Achteraf, heel lang nadat ze zichzelf weer enigszins had weten uit te deuken tot een volwaardig mens, wist ze natuurlijk exact wat ze op al die beslissende momenten had moeten zeggen. Maar dat telde niet. Aan achteraf geklets had hij een broertje dood.”
Escalatie
Het “uitdeuken” lukt Hermine steeds minder. Ze raakt angstig en depressief en krijgt nachtmerries. “Slapen en waken putten haar in gelijke mate uit, vermalen haar hersens tot gruis als twee niet te stoppen, reusachtige maalstenen”. Voor de ouders van Berend, vooral zijn moeder, en voor zijn vrienden is zij een minderwaardig schepsel. En dan komt ook nog eens haar vader te overlijden. Zij is er kapot van, maar krijgt nergens steun, ook niet van Berend, die haar verdriet eigenlijk niet accepteert! Het meest vernederende moment doet zich voor op 5 december. In plaats van zich te verdedigen tegen de vervloekingen door Berends moeder, houdt ze haar mond en maakt zich klaar om te vertrekken. Zo ver komt het niet. Ze wordt niet zo zachtzinnig de deur uit gewerkt door een broer van Berend en komt liggend in de sneeuw terecht.
Ommekeer
Voor het eerst is er een voorzichtige aanzet te verbetering in de toestand van Hermine, wanneer Barend een groep reizigers in Thailand moet begeleiden. Eerst is ze bang, maar weet met veel moeite haar angst te overwinnen en doet eer iets in haar eentje. Als een poos later Berend weer zo’n opdracht heeft gekregen, is ze blij even van hem verlost te zijn (wat hij haar dan weer verwijt). Bij zijn terugkomst maakt zij een einde aan hun relatie. Ze heeft inmiddels haar kandidaats en wil verder studeren. Ze betrekt een zolderappartement. In de epiloog is Hermine ouder dan haar vader toen die stierf. Tijdens hun imaginaire ontmoeting in het Vondelpark vraagt haar vader of ze blij is haar verhaal te hebben geschreven. “Niet per se blij, ik moest het wel doen. Dat alles bij elkaar heeft me geholpen om toch voor mezelf te kiezen en bij hem weg te gaan”.
Achtergronden
Diana Tjin heeft een aantal malen ‘scènes’ – “Personages, Decor en Handelingen” tussen de hoofstukken ingelast. Duidelijk is dat ze hier mee de vervreemding van het normale leven van Hermine aanduidt. Door de stres in de relatie leeft zij niet in een ‘normale’ wereld. Ook de datering van de hoofdstukken duidt op de duur van de loop van dit proces. Anders dan in haar vorige boeken, waarvan de lezer mijn besprekingen op deze site kan vinden, is niet discriminatie het hoofdthema, maar de rol van de vrouw in de samenleving, dus feminisme. Veel lezer uit de zeventiger en tachtiger jaren zullen wel iets ervan herkennen. Het enige recht van de vrouw was het aanrecht, om maar eens een cliché weg te geven. Toch wil Tjin die situatie nog als een voorbeeld geven hoe het niet moet en waarschijnlijk terecht.
Empathie
De lezer wordt ondergedompeld in een verhaal dat op een horrorscenario lijkt. De auteur weet enige afstand te scheppen door in de derde persoon via Hermine de gebeurtenissen aan de lezer door te geven en niet te veel met dialogen te werken. In tegenstelling tot Berend vliegt Tjin niet uit de bocht. In een stijl die de lezer in staat stelt zich uitermate goed in de personen, met name die van Hermine, in te leven en zonder in grove taal te belanden, laat zij de scènes voor hun ogen langs lopen als op het toneel. Want buiten het geringe gebruik van dialogen lijkt het verhaal zich op een toneel af te spelen. De lezer zal zich vereenzelvigen met Hermine en een steeds grotere afstand voelen tot Berend. Ondans het optreden van de vader in de epiloog, zijn de overige personages typen die de toestanden dragen.
Opmerkingen
Het komt op mij wat vreemd over dat Hermine na bij de ouders van Berend uit huis gezet te zijn, hen toch weer bezoekt en zelfs met ze op vakantie gaat. Hermine zou vaker op haarzelf aangewezen moeten zijn als zij of Berend tijdens hun studie stages hadden gelopen, wat zeer wel mogelijk geweest was. Diana Tjin heeft overigens een briljant werk geschreven, waarin ze eraan herinnert dat we anderen en zeker vrouwen niet mogen neerhalen en twijfelen aan hun intellect.
Kees de Kievid
