De tweede generatie

Over zij en ik – Marjoleine Oppenheim-Spangenberg – De Geus – 220 blz.

Er zijn meerdere boeken geschreven over ‘de tweede generatie oorlogsslachtoffers’, kinderen van overlevenden van de Nazi-kampen die te lijden hebben gehad onder de opvoeding van hun getraumatiseerde ouders. De gruwelijkheden die de ouders hebben meegemaakt zijn vaak te groot om tijdens een leven te verwerken.
In Over zij en ik is Marjoleine Oppenheim-Spangenberg heel begripvol voor het gedrag van haar moeder, Riel. Zij probeert te achterhalen waar de naar binnen gekeerde buien van haar moeder vandaan kwamen. Vaak gluurde ze, als ze uit school kwam, door het raam naar binnen om te kijken in wat voor gemoedstoestand ze was. Lag ze onder haar winterjas, door Marjoleine de Gestapojas gedoopt, op de bank, dan was haar gedrag vaak onvoorspelbaar.

Een sjaaltje, een plant, kleine dingen dus, zetten iets in het hoofd van haar moeder in werking en de jonge Marjoleine had geen idee wat er aan de hand was. Waarom was ze niet blij met de geranium die ze kocht voor Moederdag en verdween hij steeds meer uit het zicht, totdat Marjoleine hem dood en verdord in een hoekje van de tuin aantrof?

Tatoeages werden verafschuwd.
‘Tatoeages waren taboe bij het kampgedeelte van mijn moeders vriendenkring. Tatoeages waren hen onvrijwillig aangedaan en zij konden zich niet voorstellen dat anderen zich voor hun plezier lieten brandmerken.’
Op een zonnige zomerdag op het strand vraagt een Duitser aan haar moeder hoe laat het is. Zij laat haar getatoeëerde Auschwitznummer op haar onderarm zien en zegt: ‘Zo laat is het!’ Marjoleine schaamt zich kapot.
De enige die haar echt begreep was Lou de Jong, de geschiedschrijver, die zelf ook veel familie in de kampen had verloren. Riel trouwde op latere leeftijd met hem.

Marjoleine Oppenheim-Spangenberg beschrijft soms heel gedetailleerd over wat ze allemaal heeft meegemaakt. Zo is de aanloop naar de aanschaf van de geranium – het koper- en zilverpoetsen bij de gierige tante Riekje – heel uitgebreid, maar toch wel weer leuk om te lezen.
De allerbelangrijkste gebeurtenis in het leven van Marjoleine en Riel is het bezoek met Lou de Jong, vergezeld van prins Claus en zijn drie zonen, Willem-Alexander, Friso en Constantijn, aan Auschwitz. Prins Claus was de enige Duitser die haar moeder respecteerde. In dat vernietigingskamp komt Marjoleine oog in oog te staan met het verleden van haar moeder. Het verleden dat haar jeugd zo sterk beïnvloedde.

Over zij en ik is een liefdevol portret van een getraumatiseerde moeder en een indrukwekkend boek over de effecten van haar vreselijke oorlogservaringen. Echt een aanvulling op de vele oorlogsboeken die er al waren. Het leert ons ook dat oorlogen niet alleen veel doden en gewonden opleveren, maar dat de psychologische effecten ervan bij de overlevenden nog heel lang, vaak levenslang na ijlen.

Pieter Feller