Verwondering voor wetenschap

Boeken die geschiedenis schreven – Kasper van Ommen  & Garrelt Verhoeven – Athenaeum – Polak & Van Gennep – 279 blz.

Euroscience is een Europese vereniging die als doel heeft om geïnteresseerden in wetenschap, technologie en geesteswetenschappen bij elkaar te brengen door middel van communicatie, open discussie en samenwerking. Elke twee jaar kent Euroscience de titel van European City of Science toe aan een stad in Europa. In 2022 kreeg Leiden deze erkenning. De Leidse universiteitsbibliotheek en het Rijksmuseum van Oudheden besloten daarop een tentoonstelling en boek te maken over boeken die geschiedenis schreven. De tentoonstelling is afgelopen maar er is nog het boek waarin zesentwintig werken worden voorgesteld die wereldwijd van invloed zijn geweest op het leven van alledag tot op de dag van vandaag. Alle werken hebben op de een of andere manier een link met Leiden. Dat heeft de stad niet alleen te danken aan zijn universiteit maar ook aan de persvrijheid die er heerste vanaf de zeventiende eeuw en de hoge kwaliteit van het drukwerk.

De door een commissie samengestelde lijst van boeken bevat een aantal grote namen zoals René Descartes, Galileo Galilei, Christiaan Huygens en Hugo de Groot die in het intellectuele centrum van de Verenigde Provinciën hun werken konden publiceren. De zeer gevarieerde selectie bevat eveneens een aantal onbekenden met een ongemeen boeiend verhaal. Zo reisde in 1884 en 1885 de jonge Leidse geleerde Christiaan Snouck Hurgronje naar Mekka om er het dagelijkse leven waar te nemen. De reis zelf was een avontuur want de stad was uitsluitend voor moslims toegankelijk. Snouck nam een islamitische naam aan, liet zich besnijden en voldeed aan de godsdienstige plichten. Zijn ervaringen schreef hij neer in drie boeken die niet alleen in woorden een indruk gaven van de samenleving. Snouck maakte dankbaar gebruik van de doorbraken in de fotografie om zijn ervaringen en waarnemingen ook met foto’s vast te leggen.

Dat wetenschap eeuwenlang een aangelegenheid is geweest voor mannen blijkt uit het feit dat we slechts twee namen van vrouwen terugvinden. Anna Maria van Schurman publiceerde in 1641 in Leiden bij Abraham en Bonaventura Elzevier haar verhandeling waarin ze stelde dat wie van nature het verlangen heeft naar kunsten en wetenschappen hiervoor geschikt is. Daar vrouwen ook dat verlangen hebben, zijn ze ervoor geschikt aldus van Schurman. Ze was de eerste vrouw die in Nederland werd toegelaten tot de universiteit ook al moest ze de colleges meevolgen achter een gordijn afgezonderd van haar mannelijke medestudenten. Ondanks het feit dat bij heel wat mannelijke geleerden haar werk op de boekenplank stond, bleef de universiteit nog eeuwenlang gesloten voor vrouwen. De tweede vrouw die aan bod komt is Adrienne van Till-d’Aulnis de Bourouill die in 1970 een proefschrift schreef over de medisch-juridische aspecten van de dood. Door de geneeskundige vooruitgang waren duidelijke criteria over het levenseinde noodzakelijk. Dat niet alleen vrouwen werden gediscrimineerd aan de universiteiten blijkt ook uit het verhaal van Hoesein Djajadiningrat, de eerste Indonesische student die als doctor promoveerde in Leiden. We schrijven 1913.

In totaal hebben 29 auteurs meegewerkt aan deze mooi verzorgde uitgave. Telkens belichten deze specialisten het historische belang en de wetenschappelijk waarde van ieder boek toen en nu. De essays zijn geïllustreerd met diverse kleurafbeeldingen en bevatten een bronvermelding. Achterin is een korte biografie van de auteurs opgenomen en een personen- en trefwoordenregister. Boeken die geschiedenis schreven toont het grote belang aan van boeken voor de ontwikkeling van ideeën in de maatschappij vroeger en nu.

Kris Muylle