Voskuils leven is niet mislukt
Ik ben ik niet – J.J. Voskuil – Van Oorschot – 256 blz.
Dit boek valt in twee delen uiteen. De eerste honderd bladzijden keuvelen Detlev van Heest en Lousje Voskuil over Han Voskuil en zijn werk, maar vooral ook over poezen, bomen, boodschappen doen, eten en drinken en wandelen. Dit deel heeft de titel Het mislukte leven meegekregen. Detlev van Heest is een huisvriend van de familie Voskuil en bekommert zich om Lousje. Het zal om die reden geweest zijn dat ervoor gekozen is om hem de gesprekken te laten voeren en niet een getraind journalist.
Lousje vraagt op een gegeven moment of hij alles gaat opschrijven. Van Heest zegt dat hij dat niet zal doen. Toch was een wat scherpere redactie op zijn plaats geweest, om de herhalingen er een beetje uit te halen.
Wat komen we te weten uit het eerste deel, behalve veel over de persoonlijke beslommeringen van Lousje? Dat ze vindt dat ze te hard is geweest voor Han. Dat zijn leven min of meer mislukt is, omdat hij voor het Meertens instituut is gaan werken en ook omdat hij euthanasie heeft laten plegen, terwijl hij daar een tegenstander van was. Ze hadden in Groningen moeten blijven, waar Han les gaf, vindt ze. Daar was het rustig. Maar ze gingen naar Amsterdam waar Han ook nog eens recensies ging schrijven om aan geld te komen. Ook zo erg vindt Lousje het dat ze zoveel geld verdient. Maar ze heeft zelf toestemming gegeven om na Voskuils dood nu alweer het derde boek te laten uitgeven.
Wouter van Oorschot en Jaap Blansjaar krijgen nog een veeg uit de pan omdat ze op Voskuils sterfbed afscheid kwamen nemen, terwijl Voskuil zich door hen verraden voelde, omdat ze alles zouden uitgeven, maar zijn boek Mensenkinderen hadden afgewezen. Ben benieuwd wat er aan dat boek mankeerde en waarom het niet is uitgegeven. Was het zelfs zo slecht dat het ook na herschrijving geen kans kreeg? Misschien horen we daar ooit nog het fijne van.
In deel twee van het boek lezen we een selectie uit stukken die Voskuil schreef over literatuur en enkele recensies. De titel van het boek en van het tweede deel is ontleend aan zijn bespiegelingen over het verschil tussen Franse en Engelse literatuur. Terwijl de Franse schrijvers zichzelf in hun werk vaak als middelpunt gebruiken, gaan de Engelsen heel anders te werk, de schrijver blijft buiten beeld. Voskuil citeert Evelyn Waugh die iets zegt over Brideshead Revisited. “I am not I, thou art not he or she, they are not they.”
Ik kan me voorstellen dat Voskuil er de brui aan gaf om boeken te bespreken. Het leverde niet veel geld op en ze konden niet leven ‘van het afkraken van boeken’, zoals Lousje het formuleert.
Ik denk dat je de besprekingen en bespiegelingen in zijn tijd moet zien. Soms zijn ze moeilijk te volgen, terwijl ze toch waren bedoeld voor de gemiddelde (kranten)lezer. Ze staan vol ingewikkelde redenaties en niet al te heldere conclusies. Interessant zijn wel de stukken Kafka en Brod en Over Franz Kafka. Ook omdat Kafka als schrijver overeind is gebleven, terwijl veel schrijvers die worden besproken zijn weggezakt in het moeras der vergetelheid.
Het is voor ons een zegen geweest dat Voskuil is gestopt met recenseren van boeken en en voor het Meertens instituut is gaan werken. Het heeft uiteindelijk de prachtige romancyclus Het Bureau opgeleverd. Lousjes conclusie dat het leven van Han Voskuil mislukt is geweest, zullen de liefhebbers van Het Bureau dan ook zeker niet delen.
Pieter Feller
