Wat had jij gedaan?
Ze bouwen daarginds een concentratiekamp – Bert Oomen – Uitgeverij Adr. Heinen – 205 blz.
Drie drijfveren had Bert Oomen(12 juni 1945) om dit boek te gaan schrijven. De eerste is nieuwsgierigheid en dat is altijd een goed uitgangspunt om iets in gang te zetten. Jarenlang woonde hij in de buurt van Kamp Vught, hij ging naar het zwembad vlakbij, maar ging er nooit heen, dat kon ook niet, want het werd in zijn jeugd bewoond door Molukkers. Dat het ooit een Nazikamp geweest was, wist hij toen nog niet. De tweede is boosheid over het in 2013 verschenen boek Leven naast het kamp van historicus Boyd van Dijk. Van Dijk beweert in het boek dat de aanvankelijke afschuw voor het kamp door de Vughtenaren al gauw omsloeg in acceptatie en onverschilligheid. Dit stak Oomen en met dit boek probeert hij die zienswijze te weerleggen. De derde is een moreel appel. Oomen bespeurt een toenemende onzekerheid en vertwijfeling over de moraliteit in de samenleving en hij gaat op zoek naar ijkpunten.
Oomen hamert erop dat de mensen van die tijd – jaren dertig en veertig – moeten worden beoordeeld naar de maatstaven, ideeën en denkwijzen van die tijd. Publieke en kerkelijke gezagsdragers hadden toen hun aanzien nog niet verloren. Mensen luisterden braaf naar wat ze werd voorgeschreven. Ruim negentig procent van de bevolking was gelovig en mensen waren lang niet zo mondig als nu. Die mondigheid en het gezagsverlies kwamen pas in de jaren zestig van de vorige eeuw. De enige groep die zich al had losgemaakt van autoriteiten, waren de communisten. Zij hadden in de oorlog dan ook een heel groot aandeel in het verzet, omdat ze gemiddeld mondiger waren dan de rest van de bevolking en zich niets of weinig aantrokken van de bevoegde gezagsdragers. In Vught zorgde de elite, zoals de rijke familie Van Beuningen, burgemeester Loeff en de katholieke kerk dat er leiding werd gegeven aan acties die moesten leiden tot een draaglijker leven in Kamp Vught.
De fout die Boyd van Dijk volgens Oomen in zijn boek maakt, is dat hij teveel door de bril van vandaag naar het handelen van de Vughtse bevolking van toen heeft gekeken. Ook dicht Van Dijk de gezagsdragers een geheime portefeuille toe. Ze zouden hebben gehandeld om de bevolking(het gepeupel) koest te houden en niet uit mededogen met de kampbewoners. Oomen toont aan dat Van Dijk zijn beweringen niet kan staven met feiten. Oomen laat ook zien dat de bevolking wel degelijk actie ondernam en niet onverschillig toezag hoe gevangenen in het SS-kamp werden afgebeuld. Toen het kamp nog niet zolang bestond, werden zieke gevangenen ’s nachts buiten de poort gezet en meestal vonden ze in Vught een tijdelijk onderdak om aan te sterken om na een paar dagen door te reizen naar huis. Het waren natuurlijk maar lapmiddelen. De mogelijkheid om de omstandigheden in het kamp echt te verbeteren had men haast niet. Toch werd ervoor gezorgd dat er een waterleiding naar het kamp werd aangelegd, zodat de hygiënische omstandigheden verbeterden.
De bewakers van het kamp werden veelal gerekruteerd uit verdachte kringen, zoals gevangenissen en psychiatrische inrichtingen. Zij zorgden voor een keihard en niets ontziend regime. De eerste commandant van het kamp, Karl Chmielewski – bijgenaamd ‘de voetballer’ omdat hij ervan hield mensen te trappen – was een ongelooflijke bruut waar geen normaal overleg mee mogelijk was, hij negeerde zelfs de orders van zijn meerdere Rauter en ging zijn eigen gang. Machteloosheid overheerste bij de bevolking en men deed wat mogelijk was. Hoewel er natuurlijk ook NSB’ers een profiteurs waren, maar die had je overal in Nederland.
De interessantste vraag is natuurlijk de vraag die je jezelf kunt stellen en waarschijnlijk nooit kunt beantwoorden. Wat had ik gedaan in dergelijke omstandigheden? Het is makkelijk om jezelf een heldenrol toe te dichten, maar in feite is het gedrag onvoorspelbaar. Er zijn maar weinigen in de wieg gelegd om met gevaar voor eigen leven het op te nemen voor anderen in nood. Daarom heeft het merendeel van de Nederlandse bevolking in WO II alleen toegekeken en zich toegelegd op overleven. Vaak was er geen andere keuze.
Oomen heeft met Ze bouwen daarginds een concentratiekamp een interessant een goed leesbaar boek geschreven dat juist ook in deze tijd waarin morele zekerheden lijken te verdwijnen voor velen een eyeopener kan zijn.